Sawa & Rijst

"Vroeger werd op Bali de traditionele Balinese rijst verbouwd. Een lange grote korrel, stevig en vol smaak. Maar deze soort rijst kan maar 3 keer paar jaar geoogst worden, dus is men ook hier overgestapt op de gewone rijst, met 4 oogsten per jaar. Alleen in de omgeving van Jatiluwih vind je nog Balinese rijst."

Jonge rijstplantjes: bibit

Op Bali wordt rijst verbouwd in terrasvelden, die trapsgewijs oplopen. Overigens bestaat Bali voornamelijk uit rijstvelden en plantages. Het zachte klimaat, de lokale bergmeren en de vruchtbaarheid van de grond maken het eiland zeer geschikt voor rijstwinning. De teelt van rijst op Bali is van oudsher kleinschalig, met veel velden voor eigen gebruik. Rijst is in deze streken een belangrijke voedselbron is.
Sommigen bouwen op de sawa een "baleh" op, een rustplaats met een dak van stro of golfplaat. Op sawa's van grotere bedrijven zie je ook zulke slaapplaatsen, maar dat blijken woonhutten te zijn voor ingehuurde arbeiders, die van van Java komen.

Op berghellingen hebben de sawa’s een terrasvorm, velden omringd door aarden walletjes, die met de vorm van de berg meebuigen. Soms lopen deze smaragdgroene terrassen van boven naar beneden, alsof je in een oud theater zit.

Wanneer de sawa's zijn omgeploegd door een span buffels. Daarna drukt men met de voet een kuiltje in de grond om er het rijstzaadje in te laten vallen. Dat wordt in een klein hoekje van de sawa gedaan.
Uit de rijstzaadjes groeien kleine sprietjes: de "bibit". De jonge sprietjes (bibit) moeten later worden overgezet op de omgeploegde rijstakkers. Dit is vrouwenwerk. Zij staan urenlang voorovergebogen om de plantjes keurig in lange rijen in de modder te zetten.

De lokale eilandbewoners gebruiken trouwens al eeuwenlang dezelfde manier om de velden van water te voorzien. De structuur van het landschap is hierbij het belangrijke aandachtspunt. De rijstvelden in Bali worden opgebouwd in terrasvorm, zodat er verschillende niveaus ontstaan. Die niveauverschillen zorgen voor een uitstekende irrigatie, doordat het water van het ene veldje naar het andere stroomt.
Dit knap doordacht systeem van waterwegen houdt de sawa’s nat. Deze vorm van irrigatie wordt beheerd door een subak, een waterschapsvereniging van boeren. Zij beslissen ook waar tempeltjes worden geplaatst en laten rituelen uitvoeren om Dewi Sri, de godin van de rijst, een voorspoedige oogst af te smeken. Soms zie je haar staan in een veld, gemaakt van bamboe en palmblad, devoot en bekoorlijk.

Sawa's

Tijdens de groei wordt het water niveau verhoogd. De rijst kan hierdoor goed groeien en verder rijpen tot de oogst op de mooie, groene velden. Als de planten volgroeid zijn laat men het water van de sawa zakken. Je ziet dan kleine stroompjes naar de lager gelegen sawa's.
Nu worden de halmen geel en kan er geoogst worden. Wanneer de rijst na 3 maanden rijp is, gebeurde het oogsten vroeger door vrouwen met een mesje, dat ze in de hand hadden. Dit mesje heet: de ani-ani. Tegenwoordig wordt het oogsten machinaal gedaan. Wanneer de rijst geoogst is noemt men deze "padie".
Op Bali haalt men tegenwoordig 3 oogsten per jaar met behulp van kunstmest.

Nu moet de rijstkorrel nog nu uit de halm worden gehaald. Vroeger gebeurde dat door het stampen van de halm in een grote stenen bak. Dit werd gedaan door twee vrouwen met in één hand een stamper, die groter was dan de vrouw. Een vreselijk vermoeiende bezigheid, want er werd steeds van arm gewisseld.
Na verloop van tijd is de rijst uit de halm. Het restant van de halm heet "gabah". De rijstkorrel heet dan "beras". De "beras" moet nu nog ontdaan worden van het zilvervliesje en dan worden verpakt. Wanneer de "beras" gekookt is, heet het nasi.
In vlakkere streken hebben de sawa’s een meer vierkante vorm. Als ze niet zijn beplant, liggen ze als spiegels op het land. ’s Ochtends gehuld in nevelen, met hier en daar een palmboom die zijn groene vingers als een baken omhoog steekt. ’s Avonds zetten ze het landschap in een onwaarschijnlijke gloed bij het weerkaatsen van zonsondergang.

De mooiste rijstvelden vind je in de volgende regio's: Tirta Gangga (in het uiterste oosten), rond Jatiluwih (en langs de hellingen van Mount Bratan), iets ten noorden vanUbud en rond Sidemen en Selat (zuidoosten dichtbij Candidasa).

De rijstoogst

Uit een reisverslag:

"Met lange messen worden de muurtjes van de sawa velden gekapt; het geluid van opspattend water en het slaan van het mes in de aarde. Via een ingenieus systeem van dijkjes en doorgangetjes worden de velden van water voorzien. Dit alles met goedkeuring van de Subak en in goed overleg met de buurman, die natuurlijk niet spontaan droog wil staan.

Het werk is zwaar. Met blote voeten worden de oude planten in de aarde getrapt en tot hun knieën staat de vrouw of de man in de modder. Soms wordt er met een kleine ploeg de aarde omgewoeld en later weer met de hand glad gestreken. Koereigers vliegen voorbij en houden de kleine sawa beestjes goed in de gaten. De pas opgekweekte padi plantjes worden met de hand uitgezet in de grote velden. Uren staat men blootgesteld aan de brandende zon en gebukt in de modder te werken. Plantje voor plantje wordt het rijstveld opgevuld en verandert het langzaam van modderpoel naar een groene akker. Er is nu even een periode van rust, waarbij men slechts het onkruid verwijdert en wat mest toevoegt. Die betrekkelijke rust is van korte duur. Wanneer de eerst rijstkorrels zich gevormd hebben worden de velden volgehangen met een netwerk van touwtjes, plastic zakken en verrassend slimme attributen en dat alles met maar één doel; vogels te verjagen. Zo wordt vanaf dat moment bij het ochtend gloren de eerste schreeuw geslaakt; zij om de vogels te verjagen en wij omdat zij ons uit de droom hebben gejaagd wetende dat de weken van schreeuwen aangebroken zijn."